Vücut için oldukça önemli bir element olan çinko; hücre gelişimi ve çoğalmasında, enfeksiyonlara karşı korunmada, bağırsak fonksiyonlarının düzenlenmesinde etkin rol oynuyor. Yeterli miktarda çinko alınamaması enfeksiyonlara, bağırsak fonksiyonlarında değişime, anemiye ve otoimmün hastalıkların oluşmasına zemin hazırlayabiliyor.

Kuru ve pürüzlü cilt, saç dökülmesi, tırnak bozuklukları, görme sorunları, ishal ve iştahsızlık çinko eksikliğinin belirtileri arasında gösteriliyor. Kırmızı et, kabuklu deniz ürünleri, baklagiller, yulaf, kinoa ve fındık çinko açısından zengin besinler olarak aktarılıyor. Ayrıca, günlük 15 mg çinko alımının yeterli olduğunu belirten uzmanlar; çocukluk, yaşlılık, gebelik ve emzirme dönemlerinde çinko ihtiyacının arttığını vurguluyor.

Güven Hastanesi Hematoloji Bölümünden Uzm. Dr. Sevinç Yılmaz, çinko eksikliği hakkında bilgi verdi.

İçindekiler

• Çinko nedir?
• Çinkonun vücut için önemi ve faydaları nelerdir?
• Günlük çinko ihtiyacı
• Çinko eksikliğinin belirtileri nelerdir?
• Çinko eksikliğinin nedenleri nelerdir?
• Çinko eksikliği nasıl teşhis edilir?
• Çinko eksikliği nasıl tedavi edilir?
• Çinko hangi besinlerde bulunur?

Çinko nedir?

Çinko, protein ve nükleik asit sentezinde özellikle DNA yapımında  ve 300 den fazla enzim işlevinde kofaktör olarak rol alan bir elementtir. Bu nedenle tüm hücre ve doku fonksiyonları için gereklidir.   

Çinkonun vücut için önemi ve faydaları nelerdir?

Demirden sonra organizmada en çok bulunan element olan çinko, hücre gelişimi ve çoğalmasını sağlar.

Çinko;

• Fiziksel   büyümede,
• Cilt, saç ve tırnak  sağlığında,
• Yara iyileşmesinde önemli rol oynar.

Çinko, antioksidan özelliği sayesinde;

• Bağışıklık hücrelerinin işlevlerini koruyarak enfeksiyonlara karşı korunmada,
• Bağırsak fonksiyonlarının düzenlenmesinde etkilidir.  

Ayrıca, merkezi sinir sistemindeki hücre gelişimine, özellikle de retina koruyuculuğu etkisiyle görme duyusu olmak üzere koku ve tat alma fonksiyonları için de önemlidir.

Günlük çinko ihtiyacı

 İnsan vücudunda ortalama 2-3 gram çinko mevcuttur.

Neredeyse tüm hücrelerde bulunan çinkonun yüzde 80’i;

• Alyuvarlar (Eritrosit)
• Kas ve kemikler
• Karaciğer
• Retina hücreleri
• Semende bulunmaktadır.

Vücuttaki çinkonun yüzde 20’si ise plazmada bulunur.

Beslenme ile günlük 15 mg çinko alımı, bu önemli elementin fonksiyonları için yeterlidir. Ancak çocukların, gebelerin ve geriatrik hastaların (yaşlılık nedeniyle sağlık sorunları olan) çinko ihtiyacı daha yüksektir.

• Çocukluk
• Gebelik ve emzirme
• Yaşlılık dönemlerinde çinko ihtiyacı artar.

Çinko eksikliğinin belirtileri nelerdir?

• Kuru ve pürüzlü cilt,
• Saç dökülmesi ve saçlarda matlaşma,
• Tırnak bozuklukları,
• Görme bozuklukları,
• Işığa duyarlılık,
• Karanlığa adaptasyon bozukluğuyla beraber tat ve koku duyusunda bozulma,
• Eritrosit yapımında ve fonksiyonlarında bozulmayla birlikte aneminin belirginleşmesi ve zor tedavisi,
• Lenfositlerin fonksiyon bozukluğu ile bağışıklığın zayıflaması, sık enfeksiyon gelişimi ve otoimmün hastalıklara zemin oluşumu,
• İştahsızlık,
• Bağırsak fonksiyonlarında değişiklik, özellikle ishal oluşumu,
• İnsülin sentezi için de önemli bir element olması nedeniyle diyabetin kontrol altına alınmasında zorluk çinko eksikliğinin belirtilerindendir.

Ayrıca, çinko eksikliği nedeniyle cinsel fonksiyonlarda bozulma ve kısırlık da ortaya çıkabilir.

Çocuklarda çinko eksikliğinde ise;

• Gelişim geriliği,
• Akne ve cilt yaraları,
• Tüm yaraların geç iyileşmeleri söz konusudur.

Çinko eksikliğinin nedenleri nelerdir?

Çinkonun depolanması söz konusu değildir. Bu nedenle doğru beslenme alışkanlığı çok önemlidir. Yeterli özellikle de hayvansal kaynaklı beslenmeye dikkat edilmelidir.

Fitik asit bakımından zengin olan tahıllar, yüksek kalsiyum ve kepek çinko   emiliminde yetersizliğe neden olur.

Ayrıca,

• Paraziter enfeksiyonlar,
• Kronik ishal ile seyreden bağırsak hastalıkları,
• Çevre kirliliği nedeniyle yoğun metal kompleksler ile karşılaşma çinko eksikliğinde rol oynar.

Parenteral beslenmenin söz konusu olduğu durumlarda çinko gereksinimi artmaktadır. Diyetlerinin tahıl ağırlıklı olması ve emilimin azalması nedeniyle veganlarda çinko eksikliğine daha sık rastlanmaktadır.

Çinko eksikliği nasıl teşhis edilir?

Çinko eksikliği belirtilerinin olduğu durumlarda hastanın çinko serum düzeyi ölçülerek çinko eksikliği tanısı konulur.

Çinko eksikliği nasıl tedavi edilir?

Çinko eksikliği tedavisinde, beslenme alışkanlığının doğru planlanması ve hayvansal gıdaların yeterince alınması en önemli kuraldır. Veganların, çinko alımı yönünden dikkatli olmaları gerekir.   Mayalı ekmekler çinko emiliminde etkili olduğu için tercih edilmelidir.

Tedavide en kolay ve etkili yöntem, çinko takviyelerinin hekim kontrolünde ve eksikliğin düzeyine göre yeterince alınmasıdır. Ayrıca ihtiyacın arttığı çocukluk, gebelik, lohusalık ve geriatrik dönemlerde de doktor kontrolünde çinko desteğine başvurulmalıdır.

Toplum sağlığı açısından da gıda zenginleştirme teknolojileriyle tüm mineraller gibi çinko açısından zenginleştirilmiş tahıl üretimine geçilmesi, gelecek kuşaklar için alınması gereken önlemlerdir.   

Çinko hangi besinlerde bulunur?

• Kırmızı et
• Kümes hayvanları
• Kabuklu deniz ürünleri
• Baklagiller
• Özellikle yulaf, kinoa olmak üzere tahıllar
• Özellikle fındık olmak üzere kuru yemişler çinko açısından zengin besinlerdir.

Ayrıca süt ve yumurtada da çok fazla olmasa da çinko bulunmaktadır. Ancak hayvansal besinlerde bitkisel kaynaklı olanlara göre çinko emilimi daha yüksektir.